Primaat

Primate Tydperk: Laat Paleoseen–Onlangs, 58–0 m. jaar gelede Ps Es Os Ms Pl Ps
Verskeie soorte primate
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Mammalia
Infraklas:	Eutheria
Superorde:	Euarchontoglires
Orde:	Primates Linnaeus, 1758
Families
16, Sien teks.
Verspreiding van nie-menslike primate (groen)

Primate (Primates) of opperdiere is 'n orde van soogdiere waaraan alle ape, halfape en ook mense behoort. Die wetenskaplike benaming, "Primates" is afgelei van Latyns, wat "eerste" beteken.

Primate se voorouers het in bome in tropiese bosse gewoon. Verskeie kenmerke van primate verteenwoordig die aanpassings wat nodig was om in hierdie uitdagende driedimensionele omgewing te leef. Op 'n enkele uitsondering na, is die meeste spesies gedeeltelike boombewoners.

Met die uitsondering van die mens, wat elke vasteland bewoon, lewe die meeste primate in die tropiese of subtropiese streke van Noord-, Sentraal- en Suid-Amerika, Afrika en Asië.^[1] Hulle wissel in grootte van die klein Microcebus berthae wat slegs 50 gram weeg tot die Gorilla beringei wat 200 kg weeg.

Uit fossiele is vasgestel dat primate se primitiewe voorouers moontlik al in die laat-Kryt, sowat 65 miljoen jaar gelede bestaan het. Die oudste bekende primaat, die Plesiadapis, stam uit die laat-Paleoseen, 55 tot 58 miljoen jaar gelede.^[2] Volgens molekulêre studies word gereken dat primate selfs nog ouer kan wees en kan sekere groepe uit die middel-kryt, ongeveer 85 miljoen jaar gelede dateer.^[2]

Primate beskik oor 'n verskeidenheid van uiteenlopende kenmerke. Sommige primate lewe primêr op land in plaas van in bome, maar alle spesies het wel aanpassings wat dit moontlik maak om in bome te klim. Bewegingstegnieke wat gebruik word is onder meer die spring van boom tot boom, loop op twee of vier ledemate, loop op kneukels en swaai aan takke van bome. Primate word gekenmerk deur 'n groot brein ten opsigte van ander soogdiere en die toenemende gebruik van stereoskopiese sig ten koste van geur, die dominante sensoriese stelsel van die meeste soogdiere. Die meeste spesies het ook opponerende duime en sommige spesies het grypsterte. Meeste spesies is seksueel dimorf. Primate het 'n stadiger ontwikkeling as ander soogdiere van soortgelyke grootte en neem langer om volwassenheid te bereik. Primate lewe egter langer. Afhangende van die spesie lewe die volwassenes alleen, in pare of in groepe tot honderde lede.

1. ↑ (en) "Primate". Encyclopædia Britannica. Besoek op 9 September 2024.
2. ↑ ^{2,0 2,1} (en) Helen J Chatterjee, Simon Y.W. Ho, Ian Barnes & Colin Groves (2009). "Estimating the phylogeny and divergence times of primates using a supermatrix approach". BMC Evolutionary Biology. 9: 259. doi:10.1186/1471-2148-9-259. PMC 2774700. PMID 19860891.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)